جاجرم دروازه تمدن خراسان بزرگ

       شهرستان جاجرم با وسعت 9720کیلومتر مربع در جنوب غربی استان خراسان شمالی واقع شده از شمال به شهرستان مانه و سملقان، از شمال شرق به شهرسان بجنورد، از جنوب به شهرستان اسفراین، از جنوب شرق به شهرستان سبزوار، از جنوب غرب به استان سمنان و از شمال غرب به استان گلستان محدود می‌گردد.

     از نظر طبیعی نیز به دو بخش کوهستانی و بیابانی تقسیم می‌گردد. ارتفاعات آلاداغ و سالوک در شمال و کویر جاجرم در جنوب شهرستان واقع شده و از سمت شمال غرب نیز به پارک ملی گلستان محدود می‌گردد. رودهای در بند و کال شور جاجرم تنها جریانهای قابل ملاحظه ای در این منطقه هستند .

آب وهوای شهرستان جاجرم در قسمتهای شمالی معتدل کوهستانی و دشتهای جنوبی آن در قلمرو آب و هوای نیمه بیابانی با زمستانی ملایم و تابستانی گرم وخشک است طبق سر شماری 1381 جمعیت این شهرستان 60000نفر است . اساس فعالیت های اقتصادی این شهرستان بر پایه کشاورزی و دامپروری و محصولات مهم کشاورزی منطقه گندم و جو ، پنبه ، چغندر قند ،صیفی جات و پسته کاری است . کارخانه تولید آلومینای جاجرم ، یکی از طرحهای عظیم ملی است که در این شهر احداث گردیده و ظرفیت نهایی آن سالانه 280 هزار تن می باشد . جاجرم به گفته برخی از مورخان جاگرم نام داشته یعنی جای گرم و با توجه به نزدیکی کویر پس از تسلط اعراب بر ایرانیان و معرب شدن پاره ای از کلمات و نبودن حرف (گ)در زبان عربی به جاجرم تغییر نام یافته است . زبان اهالی مرکز شهرستان جاجرم فارسی و در بعضی روستاهای شهرستان ، به گویشهای محلی و کردی تکلم می نمایند . جاجرم از جمله محل هایی است که در تاریخ از زمان سلوکیان و ساسانیان قدمت دارد و در دوران عباسیان تا قاجاریه نیز جایگاهی داشته است . در دوره سلوکیان محل گذر سپاهیان اسکندر و از دوره اشکانیان نیز سکه هایی پیدا شده است و دوره ساسانیان هم مسیر کاروان روی شمال ، عشق آباد ، نشاء و جاده ابریشم بوده است . ابومسلم خراسانی از این منطقه به قومس رفته و در دوره طاهریان مازیار دیواری ساخت . از جاجرم تا جیلان در زمان صفاریان اصفهبد که گرگان را به تصرف در آورده بود جاجرم را نیز مسخر گردانید . گویند شیخ الرئیس برای ملاقات با شیخ خرقانی عارف مشهدی از گرگان عازم جرجان شده و از طریق طوس و جاجرم به سرحد کومش رفته است . در وره غزنویان جاجرم در آرامش نسبی فرو رفت   و در دوره سلجوقیان این شهرستان از مضافات نیشابور محسوب شد از جمله سلطان محمد خوارزم شاه پس از ترک نیشابور در جهت شمال غرب به سوی اسفراین عزیمت نمود و از طریق شاهراه بزرگ جاجرم پای در راه ری نهاد . چنگیز پس از خراب کردن باغ ، تولو خان را برای ویرانی بلاد دیگر از جمله ابیورد ، بارز ، طوس ، جاجرم ، جوین ، بیهق، خواف و سرخس با لشگر فرستاد و همه را با خاک یکسان کرد . همچنین از سربداران یاد شده است که پس از تسخیر سبزوار ، اسفراین و جاجرم را نیز تسخیر کردند . در دوره صفویان جاده استر آباد به جاجرم سنگ فرش شد و در 1144هجری نادر برای لشگر کشی به عراق پس از زیارت امام رضا(ع) عبور می کند .

مسلم است در طول تاریخ این مکان آبادانی بحدی بوده که توان پاسخگویی به نیاز سلاطین وقت را به راحتی داشته همچنین مرکز نگهداری سپاه وقشون برای رسیدن به خراسان و یا به مازندران به شمار می رفته است . چنین بر می آید که نزول جاجرم پس از آن رونق آبادانی (بدلیل زلزله و جنگ) بخصوص در دوره پهلوی و قاجاریه بوده و فقر و محرومیت آن افزایش پیدا کرده است . شهرستان جاجرم دارای بیش از 250اثر باستانی مربوط به دوران پیش از اسلام ،تا دوره قاجاریه می باشد .از جمله مهمترین قابلیتها و پتانسیل های گردشگری شهرستان جاجرم می توان به موارد ذیل اشاره کرد :

1ـ قلعه جلال الدین : بین جاجرم وگرمه واقع بر روی کوهی مربوط به قرن 6و7 هجری دوره سلجوقیان .

2ـ مسجد جامع جاجرم : واقع در نقطه شهری جاجرم مربوط به قرن 4 هجری .

3ـ کاروانسرای رباط قلی : واقع در نزدیکی سنخواست وروستای قلی و گازان و مربوط به دوران تیموری وصفوی .

4ـ کاروانسرای رباط قره بیل : واقع در روستای قره بیل مربوط به دوران تیموری و صفوی .

5ـ کاروانسرای رباط عشق : واقع در روستای رباط عشق و جنب روستای اصغر آباد مربوط به دوران تیموری وصفوی .

6ـ بنای باغ مزار گرمه : واقع در نقطه شهری گرمه مربوط به قرن 7 هجری

7ـ بنای خواجه مهزیار : واقع در حاشیه نقطه شهری جاجرم مربوط به دوران اسلامی بازسازی شده و تغییر شکل یافته است .

8ـ امام زاده متعدد : شاهزاده ابراهیم در روستای دربند .

9ـ سنگ نبشته های جربت : واقع در 15 کیلومتری روستای جربت مربوط به دوران پیش از تاریخ تا اسلام .

10ـ سردابه های متعدد که در جاجرم و ایور دیده شده است

11ـ تپه پهلوان : (حاشیه جاجرم) مربوط به هزاره 4 قبل از میلاد و دوران تاریخی

12ـ تپه های حیدران : (حاشیه جاجرم ) مربوط به هزاره 4 تا هزاره 2 قبل از میلاد.

13ـ تپه عشق : واقع در روستای رباط عشق و جنب کاروانسرای رباط عشق .

14ـ تپه های قلندر : واقع در جاجرم مربوط به صدر اسلام تا ایلخان .

مستشرقینی چون راولینسون و پیگولوسکایا، هکاتم پولیس یا شهر صد دروازه رادر حوالی جاجرم می دانند . اگر جاجرم همان هکاتم پولیس باشد ، پایتخت اشکانیان درپادشاهی تیر داد اول است

روز نامه خراسان شمالی شنبه 11مهر 83